دوستان عزیز ، شاید در میان پدیده های اجتماعی سیاسی، "انقلاب" پیچیده ترین پدیده ای باشد که توجه جامعه شناسان را به خود جلب کرده است. انقلاب همانند کلاف در هم تنیده ای است که پیدا کردن سر نخ آن نیازمند تاملی دقیق در کلیت آن است و اینکه انقلابها چگونه شکل می گیرند و چه پیامد هایی دارند مهمترین پرسشهایی است که در این باره مطرح است. این پرسشها که مهمترین مسائل ما در بررسی  انقلاب اسلامی می باشد در برگیرنده مباحثی است که در این وبلاگ به آنها پرداخته خواهد شد و امید است تا ایام مبارک دهه ی فجر تمامی این مباحث در وبلاگ گنجانده شود.

در ابتدا لازم می دانم که خیلی مختصر به بررسی مفهوم انقلاب و ویژگی های آن بپردازم.

 1- مفهوم انقلاب و ویژگیهای آن:

مفهوم انقلاب: واژه انقلاب در آغاز از جمله اصطلاحات علم اختر شناسی بوده که به معنای چرخش دورانی افلاک و بازگشت سیارگان به جای اول به کار می رفته است. امروزه این اصطلاح به معنی دگرگونی شدید و ناگهانی است که درمورد مسائلی از قبیل انقلاب صنعتی،انقلاب سیاسی، انقلاب سبز و... به کار می رود.انقلاب اسلامی ایران از دید گاه نویسندگان مشهور در شمار انقلاب های اجتماعی یا بزرگ قرار می گیرد؛ زیرا از یک سو سبب تغییر در نوع حکومت و از سوی دیگر به تحول در خط مشی های اجتماعی،اقتصادی وسیاسی انجامید.

ویژگیهای انقلاب: یک انقلاب کامل دارای هفت ویژگی است:

1-نارضایتی شدید از اوضاع موجود:  اولین عنصر مهم در وقوع هر انقلاب است. ما هر گونه نارضایتی را نارضایتی انقلابی نمی گوییم. نارضایتی انقلابی گونه ای نارضایتی است که اولا در میان گروه قابل توجهی از نخبگان سیاسی و توده های مردمی ظهور کند و ثانیا به حد نا امیدی از بهبود اوضاع رسیده باشد. ظهور این نارضایتی باعث تغییر در کنش و رفتار افراد می شود اما این عامل به تنهایی نمی تواند باعث شکل گیری انقلاب شود.

2-ظهور و گسترش اید ئولوژی جدید جایگزین: هیچ انقلابی بدون گسترش اندیشه و اید ئولوژی جدید شکل نمی گیرد. ایدئولوژی، الگوهای عقاید و اظهارات نمادینی میباشد که جهان را تعریف و ارزیابی میکنند.ایدئولوژی هر انقلابی در چگونگی پیروزی انقلاب و نوع حکومت جایگزین نقشی موثر دارد و اگر سازگار با ویژگیهای فرهنگی آن جامعه باشد انقلاب زود تر فراگیر شده و سریعتر به پیروزی میرسد. نمونه بارز این انقلابها انقلاب اسلامی ایران است که توانست در مدتی حدود سیزده ماه به پیروزی برسد.

3-گسترش روحیه انقلابی: روحیه انقلابی مرحله ای بالاتر از نارضایتی است و منظور از آن بوجود آمدن اراده و حس پرخاشگری علیه نظم سیاسی حاکم است.این روحیه نیز باید در میان گروهی از نخبگان و توده ها ظهور یابد. قوت و اقتدار این روحیه به ویژگیهای تاریخی و فرهنگی و اقدامات پیشین حکومت بستگی دارد. آیت الله صدر برای تبیین این مسئله از واژه اراده و آیت الله مطهری از مفهوم حس پرخاشگری و روحیه طرد ظلم بهره گرفته اند.

4-رهبری و نهاد های بسیج گر:در هر انقلابی وجود رهبری که بتواند نارضایتی های موجود در جامعه را فعال سازد و آنها را علیه حکومت بسیج کند بسیار مهم است. بر انگیختن روحیه انقلابی، برنامه ریزی راهبردهای حرکت انقلابی و تلاش برای رسیدن به شعارهای انقلابی پس از پیروزی از دیگر نقشهای رهبری در جریان یک انقلاب است. رهبری انقلاب اسلامی ایران به عهده امام خمینی(ره) بود.

5-مردمی بودن:انقلاب یک پدیده کاملا توده ای است و وقوع آن بر حرکت مستقیم توده ها اتکا دارد.انقلاب در میان مردم آغاز می شود و در نهایت نظام سیاسی حاکم را تغییر می دهد. به همین دلیل حرکت انقلابی حرکتی از پایین به بالاست. برای وقوع یک انقلاب لازم نیست تمام توده ها شرکت داشته باشند . اگر گروهی قابل توجه در انقلاب شرکت نمایند و دیگران نیز به مخالفت با آن نپردازند و سکوت کنند، انقلاب میتواند شکل بگیرد. در انقلاب اسلامی ایران تقریبا تمام توده ها شرکت داشتند.

ادامه مبحث در پست بعدی وبلاگ قرار خواهد گرفت.